Truyền thuyết kể rằng: cách nay hơn 400 năm, nơi đây còn là rừng núi hoang vu, lác đác dăm nhà tranh. Một hôm, có vị sư đến ngoạn du vùng núi rừng thâm u thanh vắng này. Hòa thượng dừng chân ngắm cảnh, cuối cùng dựng lên ngôi chùa nhỏ để tu niệm và đặt tên là Bửu Phong tự. Ông tự xưng là Bửu Phong thiền sư. Tiếng mõ sớm chuông chiều vang lên thường nhật đã mời gọi dân chúng các nơi tụ tập về sinh sống đông dần. Nhà sư khai sinh cho địa danh này là Bửu Long (Bửu có nghĩa là quý, Long là rồng, tức trái châu của rồng). Theo thời gian, Bửu Long phát triển ngày càng sầm uất với nguồn tài lực dồi dào và địa danh đã gắn liền với làng nghề điêu khắc đá truyền thống nổi tiếng trong cả nước.

Danh thắng Bửu Long rộng hơn 84 ha. Độ cao trung bình 100 mét so với mực nước biển. Theo các nhà khoa học thì núi Bửu Long có cách nay từ 100 - 150 triệu năm, do tác động của mưa gió nên bị bào mòn tạo thành dáng hình đẹp. Sách Gia Định thành thông chí của Trịnh Hoài Đức miêu tả “Núi Bửu Phong phía tây nam ngó xuống Đại Giang, hộ vệ phía sau núi Long Ẩn, suối bàu tẩm nhuận, dẫn tưới ruộng nương. Trên núi có chùa Bửu Phong, phía tả có đá long đầu đứng sững, phía hữu có đá thiền sàng la liệt, khói mây man mác, cây cối sum suê. Văn nhân nghiêng bầu vịnh giai tiết, mỹ nữ nối gót đến hành hương, thật là đệ nhất thắng cảnh của trấn thành vậy”. Danh thắng Bửu Long với cảnh sắc thiên nhiên thơ mộng, hữu tình, hài hòa với những công trình kiến trúc nghệ thuật tôn giáo, mang dấu ấn của nhiều thời đại.

Khu danh thắng có hai cụm chính: cụm núi Bình Điện và Long Sơn thạch động. Trên ngọn núi Bình Điện có chùa Bửu Phong được khai sơn rất sớm với lối kiến trúc chạm trổ hoa văn tinh tế, độc đáo, là một tuyệt tác hoàn hảo đầy tính dân tộc của nền nghệ thuật Việt Nam. Từ dưới chân núi lên đến chùa phải qua 99 bậc tam cấp. Cảnh trí chùa tịnh mịch, đại cảnh phong quang. Xung quanh chùa có nhiều cây cổ thụ sừng sững với nhiều tảng đá lộ thiên tạo hình kỳ thú làm tăng thêm vẻ uy nghiêm nơi thiền lâm được khai mở. Từ vị trí của chùa, phóng tầm mắt ra xung quanh, ta sẽ nhìn thấy cảnh thiên nhiên sơn thủy hữu tình.

Cho đến nay, vẫn chưa tìm thấy tài liệu nào ghi lại chính xác năm chùa xây dựng. Căn cứ vào hàng chữ Hán khắc trên hai cột ở gian giữa giảng đường thì chùa được xây dựng từ năm “Bính Thìn niên”, phía trước đề 1616, nhưng năm 1616 không tương ứng với “Bính Thìn niên” âm lịch. Di tích cổ tự đã trải qua nhiều đợt trùng tu. Kiến trúc hiện tồn được xác định là năm Kỷ Sửu (1829) được khắc trên cột đá Tiền Điện do Tham tướng Nguyễn Văn Hiệp và hương bảo Nguyễn Văn Tâm phụng cúng. Có lẽ đây là lần trùng tu thứ hai, lần trùng tu đầu tiên theo Biên Hòa sử lược toàn biên Lương Văn Lựu thì “năm 1679, một nhóm dân binh Trung Quốc thuộc hạ Tổng lãnh binh Trần Thượng Xuyên nhà Minh chống Thanh triều đến chùa tỵ nạn đã xây cất lại bằng gạch ngói và thỉch đại sư Hoàng Long đường thượng hiệu Thành Chí đến trụ trì và tôn làm tổ khai sơn”. Chùa Bửu Phong được xem là một trong ba ngôi chùa cổ nhất ở Đồng Nai cùng với chùa Đại Giác và chùa Long Thiền.

 

Cụm thứ hai là Long Sơn thạch động (chùa Hang) tọa lạc trên núi Long Ẩn là một hang đá tự nhiên ẩn sâu vào lòng một tảng đá khổng lồ. Miệng hang rộng và nhỏ dần vào trong trông như một hàm ếch, trên vách có nhiều nhũ đá hình thù kỳ lạ rủ xuống trông kỳ ảo, lung linh dưới những ánh đèn trang trí. Trên núi Long Ẩn có nhiều kiến trúc tín ngưỡng: chùa, am của các hệ phái Phật giáo, làm phong phú các lễ hội hành hương.

Ngoài hai cụm núi Bình Điện và Long Sơn với những kiến trúc chùa cổ, danh thắng Bửu Long còn có khu hồ Long Ẩn rất đẹp. Đây là hồ nước do nhân dân trong vùng khai thác đá hàng bao thế kỷ nay tạo thành. Hồ rộng gần 20.000m2, nước trong xanh với những cụm đá còn lại tạo nên những hòn đảo giữa hồ nước. Từ những hòn đảo này, con người đã tạo dáng thêm làm cho chúng thành những cảnh đẹp ẩn, hiện giữa sóng nhấp nhô, giữa những con đường ngoằn ngoèo quanh khu vực như một bức tranh kỳ ảo. Một khu du lịch xanh với những vườn cây, cụm núi thú thời tiền sử đã tổ điểm thêm cho toàn bộ khu danh thắng. 

​ ​

​   ​

Bên cạnh sự thơ mộng, hùng vĩ của núi cao, hồ rộng, chùa xưa … danh thắng Bửu Long còn thu hút đông đảo du khách bởi sự hiện hữu của khu Văn miếu Trấn Biên vừa được khôi phục lại trên khuôn viên 2 hecta gồm các hạng mục: Cổng vào; Cổng tam quan; Nhà bia (hai nhà bia); Khuê Văn các; Nghiêu Trì và Nhà bái đường chính. Các hạng mục còn lại là Thư khố và Văn vật khố, hệ thống cây xanh, cây ăn trái, tạo cảnh quan thiên nhiên thích hợp cho các hoạt động lễ hội, văn hóa, giáo dục.